ย่านางเป็นพืชที่ปลูกขึ้นเฉพาะถิ่น พบในประเทศไทยและประเทศเพื่อนบ้านในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้เท่านั้น ย่านางถือเป็นยาเย็นมีสรรพคุณแก้ไข้ ถอนพิษผิดสำแดง พิษอื่นๆ แก้เมารภเมาเรือ แก้เมาสุรา นอกจากนี้ ในตำรับยาพื้นบ้านทุกภาคยังมีการใช้รากย่านางทั้งในรูปแบบของยาเดี่ยวและยาตำรับในการรักษาไข้แทบทุกชนิด โดยเฉพาะไข้ออกตุ่ม และยังใช้เข้าตำรับยาแก้พิษยาเบื่อ พิษเห็ด แก้ร้อนใน แก้อาการออกร้อนตามตัวแล้วเคลื่อนที่ได้ หรือที่หมอยาอีสานเรียกว่า “ประดงไฟ”
ตำรับยาแก้ผื่น
นำผลมาขยี้แล้วทาผิวบริเวณที่มาอาการคัน หรือนำผลมาเคี่ยวผสมกับน้ำมันมะพร้าวทาผิวหนังแก้อาการคัน
ตำรับยาถอนพิษ เบื่อเมา เห็ดพิษ แพ้อาหาร
ตำรับที่ 1
ใช้ราก ต้น และใบย่านาง 1 กำมือ ตำผสมกับข้าวสารเจ้า 1 หยิบมือ เติมน้ำ คั้นให้ได้ 1 แก้ว กร้องด้วยผ้าขาวบาง ใส่เกลือและน้ำตาลเล็กน้อย ดื่มให้หมดแก้ว จะทำให้อาเจียนออกมา ช่วยให้อาการดีขึ้น
ตำรับที่ 2
ใช้รากย่านาง รากรางจืด รากเพกาฝนกิน
ตำรับที่ 3
เอารากย่านาง รากส้มกบ รากแตงแซง รากไผ่บ้าน ฝนกับน้ำธรรมดากิน
สารสกัดจากรากย่านางนั้นมีฤทธิ์ต้านเชื้อมาลาเรีย ฟัลซิพารัม ดังนั้นตำรับยาแก้ไข้ป่าของอีสานที่ใช้รากย่านางและรากเครือหมาน้อยต้มกินเพื่อแก้ไข้ป่า จึงเป็นภูมิปัญญาไทยที่จะเป็นมรดกให้คนไทยได้ศึกษาค้นคว้าเพื่อหายารักษามาลาเรีย เพราะปัจจุบันเชื้อมาลาเรียดื้อต่อยาแผนปัจจุบันเกือบครบทุกชนิดแล้ว
สรรพคุณที่โดดเด่นอีกอย่างของย่านางคือนิยมใช้แก้ปวดเมื่อย เจ็บคัดหน้าคัดหลัง บำรุงกำลัง แก้ท้องเสียปวดท้องจากการกินอาหารผิดสำแดง
ย่านางจัดว่าเป็นผักสมุนไพรที่ควรนำมาปรุงอาหารเพื่อสุขภาพ โดยเชื่อกันว่าใบย่านางเป็นยาแก้พิษทั้งมวล เพราะใบย่านางมีวิตามินและแร่ธาตุที่มีประโยชน์มากมาย และน้ำที่คั้นจากใบย่านางนั้นยังอุดมไปด้วยคลอโรฟิลด์ ซึ่งนอกจากจะเป็นอาหารเพื่อสุขภาพแล้วยังนำไปย้อมผ้าสีธรรมชาติได้อีกด้วย
ตำรับอาหาร ซุบหน่อไม้
ส่วนผสม
หน่อไม้เผา 1 ถ้วย, พริกป่น 1 ช้อนโต๊ะ, งาคั่ว 3 ช้อนโต๊ะ, น้ำย่านาง 1 ถ้วย, ต้นหอมหั่นฝอย 5 ต้น, ผักชีฝรั่งหั่นฝอย 5 ต้น, ผักชีหั่นฝอย 5 ต้น, ปลานิลสด 1 ตัว, น้ำปลา 2 ช้อนโต๊ะ และน้ำปลาร้า 2 ช้อนโต๊ะ
วิธีทำ
1.ต้มปลาในน้ำปลาร้า แล้วแกะเอาแต่เนื้อมาตำให้ละเอียด ต้มหน่อไม้ให้หายขมแล้วรินน้ำออก ขูดหน่อไม้ให้เป็นเส้น ใส่น้ำย่านางลงไป ต้มจนเดือดแล้วรินน้ำทิ้ง
2.นำหน่อไม้มาตำร่วมกับปลาให้เขากัน โขลกงาคั่วพอแตก ใส่ในหน่อไม้และปลา ปรุงรสด้วยน้ำปลาร้า น้ำปลา แล้วนำน้ำย่านางที่เหลือเทคลุกเคล้าให้พอขลุกขลิก ชิมรสตามชอบแล้วโรยด้วยหอม ผักชี และผักชีฝรั่ง
(1064)
