ฟักหม่นหรือที่เรารู้จักกันในชื่อฟักเขียวนั้น มีสรรพคุณเป็นยาเย็น ใช้ดับพิษร้อน โดยนำลูกฟักหม่นมาขูดเอาเมล็ดออก แล้วเอาช้อนขูดลงเป็นแอ่ง เติมน้ำลงไป นำน้ำที่ได้ไปดื่มแก้ไข้หรือใช้พ่นตามตัวเพื่อดับพิษร้อนในตัวคนไข้ นอกจากนี้ยังใช้ดับพิษร้อนเวลาถูกไฟไหม้น้ำร้อนลวกได้อีกด้วย โดยขูดเอาส่วนเนื้อด้านในตำให้ละเอียด นำไปพอกแผล และให้เปลี่ยนยาพอกทุกครั้งที่เริ่มร้อน แผลจะไม่พองเลย
สมัยก่อนเมื่อช้างตกมัน เขาจะโยนฟักหม่นให้กิน เมื่อช้างกินแล้วจะสงบลงทันที และฟักหม่นยังเป็นยาลดความใคร่ ลดตัณหาได้อีกด้วย อาการรุ่มร้อนกระวนกระวายที่เกิดจากการถอนยาเสพติดประเภทฝิ่นหรือมอร์ฟีน ควรให้ดื่มน้ำคั้นจากผลฟักหม่น จะช่วยให้เย็นลงได้ นอกจากนี้การดื่มน้ำคั้นฟักหม่นยังใช้กับคนเป็นโรคทางจิตประสาท รวมทั้งโรคลมชักได้อีกด้วย
เปลือกผลฟักหม่นมีฤทธิ์ขับปัสสาวะ รักษาอาการปัสสาวะพิการ นิยมใช้ส่วนแข็งใกล้ๆเปลือกเท่านั้น แบะยังนำไปเชื่อมกินเป็นของหวานได้ บางที่จะใช้ส่วนนี้ต้มกินเป็นยาขับปัสสาวะ และหมอยาไทยเตือนว่าหากรับประทานเนื้อผลจะทำให้คนที่มีอาการบวมอยู่แล้วมีอาการหนักขึ้น การแพทย์จีนเองก็นิยมใช้เปลือกฟักหม่นเป็นยาขับปัสสาวะ และรักษาอาการอักเสบอีกด้วย
จากการศึกษาการใช้สมุนไพรของหมอยาไทยพบว่า มีหลายท่านที่ใช้ฟักหม่นในการควบคุมน้ำตาลในเลือด มีทั้งให้กินสดๆเป็นผักหรือต้มกับยาตัวอื่นที่มีสรรพคุณลดน้ำตาล และในเกาหลีนั้น นิยมใช้ฟักหม่นในการลดน้ำตาลในเลือดเช่นเดียวกัน ซึ่งปัจจุบันมีการศึกษายืนยันว่าฟักหม่นมีฤทธิ์ลดน้ำตาลในเลือด อีกทั้งยังมีรายงานการศึกษาผลของฟักหม่นว่าสามารถรักษาแผลในกระเพาะอาหารได้
ตำรับยาเบาหวาน
ตำรับที่ 1 รับประทานเนื้อฟักหม่น 1 ถ้วย เช้า-เย็น ทุกวัน
ตำรับที่ 2 ผ่าฟักหม่น ต้มแล้วใส่เครือกระพังโหม เครือมะระขี้นก ต้มกินเป็นประจำ 3 เวลา และหมั่นตรวจน้ำตาลในปัสสาวะ
คนอีสานนิยมใช้ฟักหม่นเป็นยาแก้พิษ แก้เบื่อ โดยใช้ฟักหม่นผสมน้ำปูนา (ปูนาเป็นๆตำคั้นเอาน้ำ) หรือแม้แต่สุนัขถูกยาเบื่อ เอาน้ำฟักหม่นผสมน้ำปูนาให้กินก็หาย หมูกินน้ำหน่อไม้ส้มหรือหน่อไม้ดองเป็นพิษ ก็คั้นเอาน้ำฟักหม่นให้กินก็หาย เวลาคั้นให้คั้นเอาเพาะเนื้อ หากเอาทั้งเมล็ดจะเป็นพิษ
ฟักหม่นนั้นยังเป็นยาสำหรับสัตว์ วัวควายไม่ถ่าย ถ่ายไม่ออก ผ่าฟักหม่นออก แล้วขูดเอาเนื้อมาตำกับหัวว่านไพล ใส่เกลือนิดหน่อยให้มีรสเค็ม แล้วคั้นเอาน้ำเก็บไว้ ตัดบั้งไม้ไผ่ไม่ต้องใหญ่มาก เอาน้ำที่คั้นมากรอกใส่บั้งแล้วกรอกปากวัวควาย ให้กินเพียง 2 บั้งเท่านั้น วัวควายจะถ่ายออกมาทันที
และหากเสือกัดหมู วัว ควายเป็นแผล หรืองู ตะขาบกัด แมงป่องต่อยวัวควาย คนไทยใหญ่จะใช้ช้อนขูดเปลือกจากด้านนอกของฟักหม่นไปจนใกล้กับเนื้อในของฟัก นำส่วนนั้นมาแปะแผลของวัวควาย สรรพคุณในการรักษาแผลนี้ใช้ในคนได้เช่นเดียวกัน
ตำรับอาหาร ต้มยำไก่ใส่ฟักหม่น
ส่วนผสม ไก่ครึ่งตัวหั่นเป็นชิ้นพอดีคำ, ฟักหม่นหั่นเป็นชิ้นใหญ่, กระเทียม 2 หัว, หอมแดง 2 หัว, พริก 5 เม็ด, ตะไคร้หั่นเป็นท่อน 2 ต้น, ใบมะกรูด, เกลือ, มะนาว, ผักชี, ต้นหอม
วิธีทำ ต้มน้ำครึ่งหม้อ ทุบตะไคร้ กระเทียม หอมแดง พริก ใบมะกรูด เกลือ ใส่ลงไปในหม้อ เมื่อน้ำเดือก็ใส่ไก่ ใส่ฟักหม่นลงไป ทิ้งไว้ให้สุกปรุงรสให้อร่อย โรยหน้าด้วยผักชี ต้นหอมซอย พออุ่นๆให้เติมน้ำมะนาว รับประทานได้
(196)
